جهش تولید چگونه می تواند شکاف مخرب موجود میان میزان اشتغال با تعداد تحصیلکردگان دانشگاهی را رفع کند؟

جهش تولید و شکاف مخرب موجود میان میزان اشتغال با تعداد تحصیلکردگان دانشگاهی

شاید از شنیدن این جمله تعجب کنید که دانشگاهیان دو برابر بیشتر از بیسوادها بیکار هستند. چیزی که مشکلی که ابعاد آن مقطع و رشته خاصی نمی شناسد و سال ها است که بازار کار ایران با انبوهی از فارغ التحصیلان رو به رو است که متقاضی ورود به بازار کار هستند.

اما وضع همواره به این شکل نبوده است. تا دهه 60 مشکلی برای اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی وجود نداشت و حتی با مدرک دیپلم می توانست وارد بازار کار شد؛ اما امروزه شرایط فرق کرده است و حتی فارغ التحصیلان مقطع دکتری هم برای اشتغال با چالش هایی مواجه هستند.

شکاف میان میزان اشتغال با تعداد تحصیلکردگان دانشگاهی چگونه به وجود آمد؟

کارشناسان معتقدند که ناتوانی اقتصاد کشور در جذب تقاضاهای شغلی و انباشتگی میلیون ها تقاضا به چندین عامل بستگی دارد:

با فراهم شدن شرایط برای ادامه تحصیل، میزان جمعیت دارای تحصیلات عالی نسبت به قبل انقلاب 14 برابر شد که از این میزان حدود 10 برابر برای مردان و 23 برابر برای زنان است. اما با وجود این پیشرفت، ظرفیت بازار کار هیچ تغییری نکرد.

اگر در دهه 60 سطح تحصیلات کاردانی بود، در دهه 90 سطح تحصیلات به کارشناسی و کارشناسی ارشد رسید. بالا رفتن تحصیلات سطح توقعات جامعه را برای یافتن کار بالا می برد و فرایند اشتغال را پیچیده تر نمود.

اقبال دانشجویان به رشته های حقوق، مهندسی، کامپیوتر، رشته های گروه بهداشت و پزشکی، علوم تربیتی و... موجب اشباع این رشته ها و انباشت تقاضای کار برای فارغ التحصیلان شد. آمارها نشان می دهد متقاضیان تحصیل در رشته های گروه بهداشت و پزشکی 17 برابر شده است، اما بازار کار این بخش دست نخورده باقی مانده  است.

هر چند رشته هایی مثل زیرگروه های خدماتی همواره مورد بی مهری و غفلت دانشجویان قرار گرفتند اما نرخ بیکاری فارغ التحصیلان این رشته از سال 65 تا 90 کاهش یافته است و در سال های اخیر این رشته ها، مطلوب ترین بازار کار را داشتند. نبودن تعادل میان تحصیل در رشته های مختلف یکی از دلایل مشکل اشتغال جوانان است.

رشته های کشاورزی، دامپزشکی و علوم تربیتی بیشترین سهم بیکاران را دارند. از آن جا که در خصوص وضعیت بازار کار رشته های دانشگاهی چه از سوی دولت و چه از سوی دانشگاه ها پایشی صورت نمی گیرد، و دانشجویان بدون هیچ اطلاعی وارد بازار کار آینده می شوند. در حال حاضر هم هیچ گونه بانک اطلاعاتی وجود ندارد که وضعیت بازار کار، نیازمندی ها، وضعیت جذب دانشجو، آینده شغلی و... را در اختیار دانش آموزان و دانشجویان قرار دهد تا به درستی انتخاب کنند.
 

دلایل مهم بیکاری جوانان چیست؟

هر چند علاقه به رشته تحصیلی در فرد ایجاد انگیزه می کند اما برای حضور در بازار کار لازم است تلفیقی از علاقه و نیاز بازار کار را در نظر گرفت.

نرخ مشارکت اقتصادی فارغ التحصیلان سطوح عالی از 68.9 درصد در سال 65 به 48 درصد در سال 90 کاهش پیدا کرده است که نشان دهنده بی برنامگی تحصیل کردگان در خصوص آینده خود است. نداشتن مهارت در فارغ التحصیلان نیز یکی دیگر از دلایل مهم بیکاری جوانان است.

با وجود میزان بالای بیکاری در میان فارغ التحصیلان، باز هم روند جذب دانشجو و افزایش ظرفیت دانشگاه ها همچنان ادامه دارد. بد نیست افرادی پس از اخذ دیپلم به سمت رشته های فنی و مهارت آموزی هدایت شوند. اگر جذب دانشجو به شکل رقابتی ادامه دار خواهد بود، لازم است برنامه ای برای فارغ التحصیلان در نظر گرفت. یا باید پذیرش میلیونی دانشجو متوقف شود یا فرصت های شغلی جدید در بازار کار فراهم گردد. (1)
 

عواقب بیکاری قشر تحصیل کرده چیست؟

بیکاری چه از نظر فردی و چه از نظر اجتماعی و خانوادگی دارای پیامدهایی است؛ عمده ترین پیامدهای آن عبارتند از:
 

احساس بی ارزشی

تفاوتی ندارد که بیکاری ناشی از فراهم نبودن بازار کار باشد یا تلاش نکردن خود فرد، در هر صورت فرد مورد سرزنش اطرافیان به خصوص خانواده خود قرار می گیرد یا حداقل خانواده توجه لازم را به فرد بیکار نخواهند داشت. در این حالت احساس بی ارزشی به فرد دست می دهد.
 

فقر

بیکاری با محروم کردن فرد از رفاه و آسایش، به مرور زمان آرامش خانواده را مختل می کند و در ادامه موجب محرومیت فرزندان از تحصیل و سایر مزایای اجتماعی می شود. به علاوه خانواده سطح زندگی خود را با سایر خانواده ها مقایسه و اظهار نارضایتی می کند. در ادامه ممکن است خانواده از هم فروبپاشد.
 

بزهکاری

بیکاری بستر مناسبی برای بزهکاری فراهم می کند که در ادامه فقر و بیکاری رخ می دهد. بیکاری فرد را برای تامین معیشت خود به سمت بزه و کارهای خلاف سوق می دهد. آمارها از آن حکایت دارد که بیش از 50 درصد بزهکاران یا بیکار بوده اند یا بیشتر عمر خود را به صورت فصلی کار کرده اند و مدام شغل خود را تغییر می دادند.
 

اعتیاد

پژوهش ها نشان می دهد که رابطه مستقیمی میان بیکاری و اعتیاد به مواد مخدر وجود دارد، به نحوی که فراگیری اعتیاد اغلب در جایی رخ می دهد که آمار بیکاری و جرم بالا است یا شرایط در منزل و ناحیه مطلوب نیست. زمانی که افراد شغلی نداشته باشند، گرد هم می آیند و نتیجه چنین گردهمایی آلودگی به قمار، فحشا، اعتیاد و... است.
 

عقب ماندگی کشور و جامعه

کشورهایی با میانگین بالای ساعت کار در مقایسه با کشورهایی با میانگین پایین، به پیشرفت های چشمگیری رسیده اند. رشد و پیشرفت یک جامعه همواره در گروی کار، اشتغال پایدار و فعالیت است. (2)

حل معضل بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی

یکی از راه های دستیابی به توسعه اقتصادی و اجتماعی، همواره ارتباط بین صنعت و دانشگاه است که لازم است این ارتباط ارزیابی شود و کارشناسان راه حل هایی برای رفع بیکاری فارغ التحصیلان ارائه کنند. از میان «الگوها و راهکارهای نوین در همکاری دانشگاه ها با جامعه و صنعت» که وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارائه کرده است، 10 ایده به عنوان طرح برتر شناخته شده است که در ادامه به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم:
 

ایجاد شبکه دانش دانشگاه های کشور

منظور از شبکه دانش ساختارها و الگوهای رسمی است که میان عوامل دانشی پیوند ایجاد کند که در گذشته به دلیل مرزهای سلسله مراتبی کارکرد یا قانونی مرتبط نبودند. شبکه دانش منابع دانش ضمنی سازماندهی شده و زمینه به کارگیری دانش ضمنی نخبگان را فراهم می کند. در حال حاضر به دلیل رابطه سلسله مراتبی، سرزمین های گسسته دانشجو در کشور ایجاد شده است.

حلقه های هوشمند چالش زدایی

هدف از این طرح ایجاد ارتباط زنجیر وار نوآوری و به صورت یک اپلیکیشن تلفن همراه است که شبکه سازی ذینفعان را تسهیل می کند. نقطه آغاز ایده با بازتاب چالش های صنعت از سوی صنعتگران و در بیشتر نظام های مرتبط است که همکاری صنعتگران و جامعه دانشگاهی با اعلام مشترکان اپلیکیشن تلفن همراه آغاز می شود که می تواند به شکل گیری و توسعه کسب وکارهای کوچک و متوسط منجر شود. در ادامه اپلیکیشن تلفن همراه به شکل هوشمند با توسعه شبکه سازی و ظرفیت های موجود در شهرک های صنعتی و تولیدکنندگان زمینه مورد نیاز برای تجاری سازی محصول و جذب فناوری در بخش های صنعتی ذی ربط را ایجاد می کند.
 

سامانه جامع ارتباط موثر دانشگاه با جامعه

این سامانه دارای ارکان و اجزایی است که ارتباط میان دانشگاه و صنعت و جامعه را تسهیل، کارآمد و هوشمندتر می کند. یکی از قسمت های مهم این سامانه واحد گردآوری نیازها است که به دو صورت انجام می شود:

مراجعه به کارشناس نیازسنجی جامعه، صنعت و برعکس. به نحوی که جهت ارائه نیازها برای صنعت و جامعه سامانه ایجاد شود و قسمت دیگر واحد پالایش و صنعت و بررسی کارهای مشابه در پایگاه دانش و ارائه نیازهای جامعه دانشگاهی جهت برطرف سازی. این برطرف سازی می تواند بسته به حجم و ابعاد کار به شکل طرح های پژوهشی، تأسیس رشته یا تدوین دروس باشد.

یک سامانه یا بانک هوشمند مدیریت نیازها از انجام کارهای تکراری جلوگیری کند و موجب صرفه جویی در هزینه ها و ذخیره منابع شود و از اتلاف وقت پیشگیری کند و به بهترین شکل نیازهای جامعه و صنعت را پاسخ دهد.
 

طراحی و اجرای سامانه ارزیابی و پایش همکاری های علمی چند جانبه دانشگاه ها و صنایع

در این طرح می توان از نتایج ارزیابی ها برای شناسایی نقاط ضعف و قوت استفاده کرد و در جهت رفع نقاط ضعف گام برداشت. با توجه به اهمیت این موضوع طراحی و اجرای سامانه های نرم افزاری، ارزیابی و پایش ارتباطات علمی دانشگاه ها با صنایع کشور در به تصویر کشیدن میزان تعاملات این دو ضروری است. این سامانه امکان پیوند و ارتباط این دو نهاد را به صورت مصور و آنلاین فراهم می کند.

سنجش دانشگاه ها معمولا با استفاده از شاخص های معمولی مورد استفاده در عرصه سیاستگذاری علم و فناوری است و دارای مزایای زیادی است اما در محصولات جامعه استفاده نمی شود؛ بنابراین موجب می شود که توسعه کشور به صورت غیریکنواخت باشد. از سوی دیگر ماموریت سوم به وظایف دانشگاه ها اضافه شد و باید در ارزیابی ها مورد توجه قرار گیرد.

بعد از این ارزیابی مواردی که دستاوردهای ملموس و فناورانه دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی را به چالش بکشد و موجب رشد آن شود، احساس می شود.
 

نهادسازی مشترک با صنایع، خوشه های صنعتی و دستگاه های اجرایی

هدف از این روش، تبدیل فعالیت در حال راه اندازی دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به نهادی با مدیریت صنعت و دستگاه های اجرایی است. تشکیل شورای سیاستگذاری برای ترغیب و راه اندازی صنایع در سازوکارهای تحقیقاتی کشور پیش بینی شده است.

در این الگو وزن زیادی به مدیریت صنعتی و جامعه در مراکز تحقیقاتی داده شده است. به این شکل که هسته آن اعضای دانشگاه و صنعت است و هر دو نهاد به نسبت آورده های مادی و معنوی خود در نهاد مشترک سود یا زیان می بینند. (3)
 

نقش جهش تولید در اشتغال زایی فارغ التحصیلان

تولید، مهم ترین نقش را در توسعه اقتصادی هر کشوری دارد. هیچ فرایندی نمی تواند همچون تولید به اشتغال زایی و توانمندسازی اجتماعی منجر شود. جهش تولید به معنای ایجاد کسب وکارها و مشاغل جدید با تخصص ها و مهارت های متنوع است. این کار نقش زیادی در شاخص توسعه انسانی ایفا خواهد کرد و نقش مهمی به مردم در اقتصاد و جامعه می دهد.

پیش از این در مقابل رابطه رونق تولید و توسعه اقتصادی دو رویکرد وجود داشت؛ یکی رفع نیاز به محصولات خارجی و تکیه بر تولید داخلی با رویکرد جایگزین سازی واردات بود، و دیگر افزایش صادرات که به آزادسازی و شناورسازی بازار کالایی و مالی داخلی با بازار جهانی نیاز داشت. جهش تولید می تواند هر دو رویکرد را محقق کند.

جهش تولید موجب جهش درآمدهای مالیاتی دولت نیز می شود. این اتفاق دست دولت را برای سرمایه گذاری جدید و افزایش خدمات اجتماعی به وِیژه برای اقشار آسیب پذیر باز می گذارد. جهش تولید موجب افزایش تعداد واحدهای تولیدی، افزایش درآمدهای واحدها و نیروی کار فعال در آن ها و در ادامه افزایش درآمدهای دولتی می شود. (4)

کاهش نرخ بیکاری برای تحصیلکردگان دانشگاهی در سایه جهش تولید

یکی از اثرات توسعه تولید داخلی، خنثی سازی تحریم های اقتصادی است. علاوه بر این مهم ترین تاثیر افزایش تولید در اقتصاد، افزایش اشتغال زایی و کاهش نرخ بیکاری است. افزایش اشتغال از یک سو قدرت خرید مردم را بالا می برد و از سوی دیگر اقتصاد را نسبت به رکود مقاوم تر خواهد کرد.

آمارها نشان می دهد که با افزایش تسهیلات بانکی در بخش تولید، نرخ بیکاری در کشور نزولی شده است. یکی از مهم ترین دلایل کاهش نرخ اختصاص منابع بانکی به بخش تولید است. آمارها حکایت از آن دارد که رونق تولید توانسته است در دوره  بی پولی دولت، اشتغال را حفظ کند. بنابراین حمایت و تامین مالی بنگاه های تولید می تواند بیکاری را برطرف کند.

از اقدامات دولت برای تحقق جهش تولید، بودجه ریزی غیرنفتی و اشتغال محور است. در حال حاضر درآمدهای غیرنفتی در کنار مالیات، بیشترین سهم را در تامین منابع مالی دولت دارند. (5)
 

جمع بندی و نتیجه گیری

یکی از دغدغه های کشور در دو دهه اخیر همواره موضوع بیکاری و جوانان جویای کار بوده و هست. از آن جا که بیکاری می تواند طبعات اجتماعی زیادی برای جامعه داشته باشد، رسیدگی به آن بسیار اهمیت دارد. یکی از راه های کاهش نرخ بیکاری توجه به جهش تولید است. با ارائه تسهیلات و ایجاد رونق در بخش تولید می توان شاهد راه اندازی مشاغل جدید بود که نیاز به نیروی کار تحصیل کرده دارند.

پی نوشتها

1. www.mashreghnews.ir
2. www.news.bazarekar.ir
3. www.irna.ir
4. www.etemadnewspaper.ir
5. www.irna.ir